مجموعه‌ای حاوی حدوداً ۲۰ هزار لوح گلی به صورت سازمان‌یافته و منظم در محلی خاص مستقر شود. اگر امروزه ما دو ویژگی مشترک کتابخانه‌های تخصصی یعنی موضوع خاص و استفاده‌کنندگان خاص را مورد قبول قرار دهیم، مجموعه‌ی الواح گلی آشور بانی‌پال در حقیقت اولین کتابخانه‌ی تخصصی بود که در تاریخ تمدن بشر پدیدار شد (روشن‌بین، ۱۳۷۹: ۱۸).
دایره‌المعارف امریکانا نیز نخستین کتابخانه‌های تخصصی جهان را کتابخانه‌ی تخصصی دارویی پاریس (تأسیس ۱۵۷۰) و کتابخانه‌ی پزشکی کالج مارشال در شهر آبردین اسکاتلند (۱۵۹۳) می‌داند.
مزینانی معتقد است که از نظر تاریخی می‌توان کتابخانه‌های مذهبی و موارد مشابه را که در یک زمینه‌ی خاص فعالیت می‌کردند کتابخانه‌ی تخصصی به حساب آورد. ولی کتابخانه‌های تخصصی به مفهوم امروزی پس از انقلاب صنعتی در اروپا و به‌ویژه در انگلستان و آلمان شکل گرفت و به تدریج در اواخر قرن نوزدهم تعداد آنها افزایش یافت (مزینانی، ۱۳۷۹: ۱۹۵).
تحولات علمی و فنی شگرف قرن‌های هجدهم و نوزدهم در افزایش دانش صنعتی و علمی تأثیر بسزایی داشت. تولید و تکثیر منابع چاپی موجب افزایش حجم اطلاعات شد و به دنبال آن ضرورت سازماندهی و کنترل مطلوب اطلاعات، به‌ویژه در حوزه صنعت و تجارت مطرح شد. از این‌رو، پس از جنگ جهانی اول و در فاصله سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۲۰، کتابخانه‌های تخصصی گسترش یافتند. قبل از ۱۹۱۴ عبارت کتابخانه‌ی تخصصی برای مجموعه‌ای در رشته‌ای خاص و محدود به‌کار می‌رفت که توسط یک سازمان، انجمن، شخص، یا دانشکده حمایت می‌شد. بعد از جنگ این مفهوم گسترش یافت و به مجموعه‌ی جامع منابع غیرکتابی به زبان‌های مختلف، به همراه طبقه‌بندی اختصاصی و نمایه‌سازی اطلاق شد. این پیشرفت نتیجه‌ی پیدایش سازمان‌های جدید دولتی، بازرگانی، و صنفی بود (مدیرامانی، ۱۳۸۱-۱۳۸۵: ۱۴۵۷-۱۴۵۹).
در اوایل دهه ۱۹۰۰، جان کاتن دانا، کتابدار کتابخانه عمومی نیوآرک[۲] در ایالت نیوجرسی امریکا، با این اعتقاد که برای جوابگویی به نیازهای بخش صنعت و تجارت مجموعه‌های تخصصی مورد نیاز است، انجمن کتابخانه‌های تخصصی[۳] (اس.ال.اِی.) را تأسیس کرد. بعدها در ۱۹۲۴، در بریتانیا نیز انجمنی مشابه آن با نام انجمن کتابخانه‌های تخصصی و مراکز اطلاع‌رسانی[۴] (اسلیب) ایجاد شد. در ابتدا، اکثر کتابخانه‌های تخصصی در حوزه صنعت و تجارت فعالیت می‌کردند، ولی بعد از جنگ جهانی دوم، در حوزه علوم و فنون نیز کتابخانه‌هایی تأسیس شد (مدیرامانی، ۱۳۸۱-۱۳۸۵: ۱۴۵۷-۱۴۵۹).
در ایران کتابخانه‌های تخصصی به مفهوم امروزی آن در دهه‌ی اول قرن چهاردهم هجری شکل گرفتند. قبل از این تاریخ تعداد بسیار زیادی کتابخانه‌های تخصصی در زمینه‌ی علوم دینی و مذهبی در سراسر ایران وجود داشت. به هر حال اگر بتوان کتابخانه‌ی مجلس را که دارای منابع و مراجع حقوقی و ی است به عنوان کتابخانه‌ی تخصصی در نظر گرفت باید گفت که این کتابخانه اولین کتابخانه‌ی تخصصی ایران بوده است. بعدها در سال ۱۳۱۳ کتابخانه‌ی وزارت امور خارجه تاسیس شد که دارای منابع و مدارک مربوط به علوم ی و روابط بین‌الملل بود. سپس با شکل‌گیری وزارتخانه‌های متعدد، هر یک از آنها برای خود کتابخانه‌ای تخصصی ایجاد کردند. در سال ۱۳۳۰ کتابخانه‌ی مجلس سنا تاسیس شد که دارای منابع و مدارک جالبی در زمینه‌ی ایرانشناسی بود. در سال ۱۳۴۰ کتابخانه‌ی بانک مرکزی با مجموعه‌ای در زمینه‌ی امور مالی و بانکداری تاسیس شد. در دهه‌ی چهل و پنجاه به تدریج بر تعداد کتابخانه‌های تخصصی ایران افزوده شد، به نحوی که تمامی وزارتخانه‌ها، موسسات دولتی و پژوهشگاه‌های وابسته به دولت دارای کتابخانه‌های تخصصی گردیدند (مزینانی، ۱۳۷۹: ۱۹۷).
۲-۲-۲ انواع کتابخانه‌های تخصصی
هر سازمانی اهداف و وظایف و کارکردهای خاص خود را دارد و از این نظر با دیگر سازمان‌ها متفاوت است. بنابراین کتابخانه‌های تخصصی را می‌توان بر اساس کارکرد سازمان مادر به انواع صنعتی، بازرگانی، حرفه‌ای، و دولتی تقسیم کرد (مختاری معمار، ۱۳۷۴: ۱۱۵). هر یک از انواع کتابخانه‌های تخصصی، با توجه به وظایف و نیازهای اطلاعاتی سازمان مادر، منابع و خدمات متفاوتی دارد. مثلاً در یک کتابخانه‌ی تخصصی صنعتی نقشه‌ها و گزارشات فنی از اهمیت زیادی برخوردار هستند و برای سازماندهی آنها باید دقت زیادی صرف شود، در حالی‌که در یک کتابخانه‌ی تخصصی دولتی ممکن است گزارشات دولتی از اهمیت خاصی برخوردار باشند. کتابخانه‌های تخصصی که در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرند از نوع کتابخانه‌های تخصصی صنعتی هستند.
۲-۲-۳ اهداف و وظایف کتابخانه‌های تخصصی
کتابخانه‌های تخصصی معمولاً در خدمت یک سازمان دولتی یا خصوصی، یک نهاد فرهنگی، یک مرکز علمی و به طور کلی در خدمت سازمان‌هایی هستند که برای انجام ماموریت خاص خود نیاز به اطلاعات دارند. به همین علت است که ماهیت وظایف و مدیریت در یک کتابخانه‌ی تخصصی بسیار متفاوت از سایر کتابخانه‌هاست (روشن‌بین، ۱۳۷۹: ۲۰). مهمترین هدف کتابخانه‌های تخصصی رفع نیازهای ویژه‌ی سازمان است. این نوع کتابخانه، به تحقیق و کسب اطلاع و آموزش اختصاص دارد و برای تفریح و تفنن کارکنان سازمان ایجاد نشده است.
کتابخانه‌های تخصصی علاوه بر آنکه از نظر نوع استفاده‌کنندگان با سایر کتابخانه‌ها متفاوتند از نظر وظایف، مواد مجموعه، روش‌های ان
ادامه مطلب
دیگر سایت ها :
درباره این سایت